80 лет под мирным небом: партизанский командир Алексей Данукалов

Наш мясцовы мастак Аляксей Ляшчоў (творчы псеўданім Manchado), які закончыў мастацка-графічны факультэт Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя П.М. Машэрава, стварыў цэлую серыю партрэтаў Герояў Савецкага Саюза –- ураджэнцаў Лепельшчыны, а таксама Герояў Савецкага Саюза, якія здзяйснялі свае подзвігі ў нашым родным краі ў Вялікую Айчынную вайну. Першым партрэтам, які намаляваў творца, стала выява Героя Савецкага Саюза, камандзіра партызанскай брыгады Аляксея Фёдаравіча Данукалава.
-- Шмат чаго чуў пра гэтага знакамітага чалавека, абаронцу Айчыны, чытаў аб ім у перыядычных выданнях, кнігах, -- сказаў Аляксей Ляшчоў. -- Аднак перад тым, як распачаць непасрэдную працу над мастацкім творам, яшчэ раз зазірнуў у інтэрнэт, іншыя крыніцы. Сустрэў шмат чаго нечаканага, адметнага. Напрыклад, як аказалася, хоць Аляксей Данукалаў нарадзіўся ў вёсцы Новарасляеўка Дзергачоўскага раёна Саратаўскай вобласці Расіі ў сям’і вясковага каваля Фёдара Данукалы, яго бацька быў запарожскім казаком-перасяленцам.
Працаваў над партрэтам Аляксей каля аднаго месяца. Дзве спробы намаляваць Аляксея Фёдаравіча былі безвыніковымі, і толькі трэцяя ўдалася, задаволіла яго як мастака.
Пасля заканчэння вясковай сямігодкі Аляксей Данукалаў паступіў у тэхнікум механізацыі сельскай гаспадаркі ў Балашове. Потым быў накіраваны ў Омск, дзе працаваў начальнікам майстэрань машынна-трактарнай станцыі. У 1937 годзе быў прызваны ў Чырвоную армію. Служыў у 26-й асобнай танкавай брыгадзе 93-й стралковай дывізіі Забайкальскай ваеннай акругі. Як выдатнік ваеннай і палітычнай падрыхтоўкі ў лютым 1938 года быў перавдзены ў 126-ы гаўбічны артылерыйскі полкна пасаду памочніка палітрука.
Пасля праходжання тэрміновай службы Аляксей Данукалаў вырашыў стаць кадравым ваенным. У сакавіку 1940 года ён быў накіраваны на аднагадовыя курсы ў Іркуцкае ваенна-палітычнае вучылішча, па заканчэнні якіх яго прызначылі палітруком 33-га палка 17-й танкавай дывізіі Забайкальскай ваеннай акругі.
У першыя дні вайны дывізія, у якой служыў Аляксей Данукалаў, была перакінута на Заходні фронт і ўключана ў склад 5-га механізаванага корпуса 22-й арміі. Ён быў удзельнікам контрнаступлення пад Лепелем, абароны Оршы, баёў ля Салаўеўскай пераправы на Дняпры ў ходзе Смаленскай бітвы, а ў жніўні 1941 года, у складзе воінскіх падраздзяленняў, якія прыкрывалі адход войскаў Чырвонай арміі за Днепр, трапіў у акружэнне. У Слабадскім раёне Смаленскай вобласці Аляксей Фёдаравіч арганізаваў партызанскі атрад “Радзіма”, які пад яго камандаваннем дзейнічаў у Прачысценскім і Духаўшчынскім раёнах Смаленскай вобласці. А ў сакавіку 1942 года быў перадыслакаваны ў Лёзненскі раён Віцебскай вобласці. У красавіку 1942 года на базе гэтага атрада была створана партызанская брыгада “Аляксея” пад камандаваннем Аляксея Данукалава, якая ў 1944 годзе, пасля трагічнай гібелі Аляксея Фёдаравіча, была названа яго іменем.
Партызанская брыгада “Аляксея” вяла актыўную рэйкавую вайну на чыгуначных накірунках Віцебск-Орша, Віцебск-Смаленск, Полацк-Маладзечна і граміла нямецкія гарнізоны, знішчала жывую сілу і тэхніку ворага ў Лёзненскім раёне Віцебскай вобласці і Суражскім раёне Смаленскай вобласці. У кастрычніку 1943 года партызаны брыгады “Аляксея” ўдзельнічалі ў баях супраць карнай экспедыцыі нямецка-фашысцкіх войскаў каля вёсак Рубеж, Вадапоева і Вуглы Бешансковіцкага раёна Віцебскай вобласці. У красавіку 1944 года ў партызанскай брыгадзе “Аляксея” налічвалася больш за 1800 чалавек асабовага складу. Усяго ў Полацка-Лепельскай партызанскай зоне ў той час дзейнічала 16 брыгад агульнай колькасцю каля 17 тысяч чалавек.
У красавіку 1944 года нямецкае камандаванне распачало буйнейшую за ўвесь час вайны карную аперацыю супраць партызан, накіравала для іх знішчэння каля 60 тысяч ваеннаслужачых, якіх падтрымлівалі танкавыя злучэнні і авіяцыя. 27 красавіка 1944 года Аляксей Данукалаў знаходзіўся са штабам сваёй брыгады ў вёсцы Вялікія Дольцы Ушацкага раёна Віцебскай вобласці. Гэты населены пункт быў атакаваны нямецкімі бамбардзіроўшчыкамі. У час бамбавання Аляксей Фёдаравіч быў смяротна паранены асколкам бомбы. Першапачаткова ён быў пахаваны ў Вялікіх Дольцах.
Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР Аляксею Данукалаву было пасмяротна прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. У 1946 годзе астанкі Аляксея Фёдаравіча былі перапахаваны ў Лепелі ў гарадскім скверы на плошчы Свабоды.

Мікалай ГАРБАЧОЎ.
На здымку: партрэт Героя Савецкага Саюза, камандзіра партызанскай брыгады Аляксея Фёдаравіча Данукалава.